واقعیت این است که سخنان رئیس‌جمهور در روز جهانی ارتباطات امسال، چندان امیدوارکننده نبود، و یا به عبارت صریح‌تر باید بگویم که مایوس‌کننده بود. نقش، ابعاد، زوایا، دستاوردها و تسهیلا‌ت این فناوری‌های موثر و کارساز برای ایجاد رفاه و اشتغال در جامعه، و از آن مهم‌تر سرعت‌بخشی آن در مسیر توسعه کلا‌ن کشور – و به ویژه با عنایت به اهدافی چون آنچه تصریحات سند چشم‌انداز بیست‌ساله کشور بیان می‌دارد– کاملا‌ در بیانات ایشان مغفول بود...


محمود اروج‌زاده- دنیای کامپیوتر و ارتباطات
27 اردیبهشت که در تقویم سالا‌نه، «روز جهانی ارتباطات» نامیده شده است، در چند سال اخیر اتفاقی قابل اعتنا از نگاه رسانه‌ای به شمار می‌رود و نشست‌ها و همایش‌های چندی را در عرصه ارتباطات و فناوری اطلا‌عات به خود می‌بیند.
البته اضافه شدن موضوعات «جامعه اطلا‌عاتی» و «روابط عمومی»‌ هم این مناسبت را مهم‌تر جلوه می‌دهد و آن را بیشتر در کانون توجه و اهمیت رسانه‌ها قرار می‌دهد.
اما در دو سال اخیر، این روز، واجد اتفاقات ویژه‌ای شده که حساسیت آن را بیش از پیش و ویژه کرده است.

به عنوان مقدمه این اتفاق، یادآوری می‌کنم که در چند سال گذشته و در دوران مسئولیت دولت نهم، بحث و نقدونظر پیرامون نقش فناوری‌های ارتباطی و اطلا‌عاتی در رشد و توسعه جامعه و فراهم‌آوری تسهیلا‌ت و امکانات فراوان و نهایتا پیشرفت کشورمان، به کرات از سوی کارشناسان و رسانه‌ها گوشزد گردیده و لزوم توجه به این فناوری‌ها به منظور رونق بخشیدن به صنعت IT بارها یاد‌آوری شده است.

طبعا می‌توان دریافت که این تکرار دوباره و چندباره موضوع از سوی کارشناسان، می‌تواند این مفهوم را القا نماید که از دیدگاه گویندگان، چنین اهمیت و جایگاهی در متن برنامه‌های اجرایی به وضوح دیده نمی‌شود و این واقعیتی نگران‌کننده تلقی می‌گردد؛ هر چند مدیران اجرایی نیز به نوبه خود در نقطه مقابل قرار می‌گیرند و این ادعا را ناموجه می‌دانند.

در سال گذشته و در مجموعه گفت‌و‌گوهای ماهنامه دنیای کامپیوتر و ارتباطات با مدیران و شخصیت‌های تراز اول حوزه ICT کشورمان، این چالش‌ها و جدال‌ها به خوبی پیدا بود.
حمید شهریاری دبیر شورای عالی اطلا‌ع‌رسانی؛ در ابتدای سال 1386 در مصاحبه با این مجله به صراحت بر کم‌توجهی دولت نسبت به IT پای می‌فشرد، مدتی بعد هم امیرحسین سعیدی نائینی، رئیس سازمان نظام‌صنفی رایانه‌ای کشور در مقام سخنگوی بخش خصوصی، البته نه چندان با صراحت از دیدگاه مدیریت اجرایی در این حوزه انتقاد کرد. رمضانعلی صادق‌زاده، رئیس کمیته مخابرات مجلس نیز در جایگاه چهره اصلی IT در درون پارلمان، در گفت‌و‌گویی که با او داشتیم نظر دبیر شورای عالی اطلا‌‌ع‌رسانی را تایید می‌کرد.

در سوی دیگر، عبدالمجید ریاضی، دبیر شورای عالی فناوری اطلا‌عات و معاون وزیر ICT، در گفت‌و‌گو با دنیای کامپیوتر و ارتباطات ضمن رد این ادعاها و انتقادها، بر دیدگاه روشن، مثبت و فعال دولت در عرصه فناوری ارتباطات و اطلا‌عات اصرار ورزید و رییس جمهور را در این زمینه فعال برشمرد.

طبیعی بود که چنین چالشی پس از مدتی در دایره تکرار خواهد افتاد و نفی و اثبات ادعاها، چندان از درون این دایره برنخواهد آمد.
روشن‌ترین و مناسب‌ترین نقطه‌ای که می‌تواند گره‌گشای این معضل باشد، طبعا کانون اصلی دولت است و منطقا آشکار کردن صریح اصول و پایه‌های نظری دستگاه اجرایی در حیطه این فناوری‌ها است که قادر به رفع این پرسش خواهد بود؛ به عبارت دیگر تبیین اهمیت و جایگاه ICT در منظومه فکری و اجرایی دولت، حلقه مفقوده این چالش است.

واقعیت این است که به اذعان کارشناسان و صاحب‌نظران توسعه و نیز با شواهد و آمارهای کاملا‌ مستند، امروز نقش این فناوری‌ها در طرح و اجرای برنامه‌های توسعه میان‌مدت و بلندمدت، بی‌تردید کلیدی است و انکارناپذیر، نکته‌ای که شهریاری دبیر شورای عالی اطلا‌ع‌رسانی آن را چنین بیان می‌کرد که: «نقش فناوری اطلا‌عات کمتر از انرژی هسته‌ای نیست...»
با این تفاصیل، اعلا‌م و آشکارسازی چنین درک و توجهی فقط و فقط از سوی راس دستگاه اجرایی و شخص رئیس‌جمهور به عنوان قطب و محور و تئوریسین دستگاه اجرایی کشور قابل ارائه بود.

به همین ترتیب به نظر می‌رسد چالش و جدال گفته شده، اساسا از فقدان چنن اعلا‌م‌و اظهارنظری ریشه می‌گرفت و اگر –مثلا‌ همانند دولت پیشین– بر این اعلا‌م و اظهار به صورت صریح تاکید می‌شد، چالش و جدال مزبور –و به دنبال آن نگرانی‌های کارشناسان– رنگ می‌باخت.

با این مقدمات، به ابتدای سخن بازمی‌گردم که اهمیت روز جهانی ارتباطات از چه رو برای ما مضاعف شده است.
موضوع بسیار ساده است، رئیس‌جمهور محترم ایران، محمود احمدی‌نژاد، تنها مناسبت و جایگاهی را که در این چند سال مناسب دیده تا در عرصه فناوری اطلا‌عات –به مفهوم عام آن– سخن بگوید، همین روز است؛ و این نکته است که توجه دوچندان رسانه‌ها و کارشناسان به این روز را موجب شده است؛ به هر حال زمانی که رئیس قوه مجریه در مقام سکاندار و برنامه‌ریز و هدایت‌گر اصلی دستگاه‌های اجرایی کشور، در طول سال و در هیچ مناسبتی نیاز به پرداختن به این دانش/صنعت و سخن از نقش و مقام آن در برنامه‌های کلا‌ن خود و مجموعه زیرنظرش را نمی‌بیند، تنها مناسبت موجود، یعنی این روز، برای ما غنیمت خواهد بود.

واقعیت این است که سخنان رئیس‌جمهور در روز جهانی ارتباطات امسال، چندان امیدوارکننده نبود، و یا به عبارت صریح‌تر باید بگویم که مایوس‌کننده بود.
نقش، ابعاد، زوایا، دستاوردها و تسهیلا‌ت این فناوری‌های موثر و کارساز برای ایجاد رفاه و اشتغال در جامعه، و از آن مهم‌تر سرعت‌بخشی آن در مسیر توسعه کلا‌ن کشور –و به ویژه با عنایت به اهدافی چون آنچه تصریحات سند چشم‌انداز بیست‌ساله کشور بیان می‌دارد– کاملا‌ در بیانات ایشان مغفول بود، و تنها ذکر چند نکته عمومی‌– و گاه حاشیه‌ای و در زمره عوارض منفی– در آن به چشم می‌خورد.

دقیقا معلوم نیست که در منظومه نظری و عملی دولت ایشان، چنین نوع تبیینی از یک فناوری آینده‌ساز و راهبردی، از عمق نگاه ایشان به موضوع برمی‌خیزد و انعکاس واقعی نگاه ایشان است، یا اینکه صرفا لزوم توجه به حواشی منفی و طرد آنهاست که چنین بیاناتی را موجب می‌شود.
طبیعی است که مانند گذشته، نظر کارشناسان و فعالا‌ن غالب در این عرصه و حتی برخی دست‌اندرکاران -به سیاق دبیر شورای عالی اطلا‌ع‌رسانی– این موضوع را تاییدی بر بی‌توجهی عمیق دولت به فناوری اطلا‌عات و نقش آن خواهد دانست، هر چند البته باز هم در مقابل، برخی مدیران آن را توجیه کرده و تفسیری مثبت از آن ارائه خواهند کرد و بدین ترتیب باز هم جدال و چالش ادامه می‌یابد.

اما به نظرم شاید بهتر باشد از لا‌یه‌ای فراتر موضوع را مورد توجه قرار دهیم و با عنایت به اهداف موردنظر چشم‌انداز بیست ساله، نوع گفتمان را تعیین کنیم.
از این نقطه‌نظر، اهداف بلندمدت و کم و بیش مصرح قانونی، و همچنین تجربه موفق کشورهای پیشرفته در کاربرد جدی این فناوری‌ها، نتیجه دیگری نخواهد داشت جز اینکه توجه به ICT و ترویج و گسترش علنی و شفاف آن، از محورهای اصلی گفتمان مدیران اجرایی باشد، همین مسئله توجه و تاکید جدی، کارشناسانه و مداوم رئیس‌جمهور بر گسترش این فناوری‌ها را به دنبال خواهد داشت.